Emeklilikte yaşa takılanlar denilince akla gelen ilk soru EYT ne olacak oluyor. Çünkü sürekli gündemde olan bu konuda bazı haberler çıkıyor, bazı açıklamalar yapılıyor. Bu nedenle de kafalarda sürekli soru işareti olarak gündemdeki yerini koruyor.

EMEKLİLİK YAŞI NE ZAMAN DEĞİŞTİ?

İşçilerin sosyal güvenlik kurumu olan  ‘İşçi Sigortalar Kurumu’ adı altında 1946 yılında kuruldu. İşçi Sigortalar Kurumu, kurulduğu yıl, ilk önce iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasını, 1950’de ihtiyarlık sigortasını kapsamına aldı. 1965 yılında (506 sayılı kanun ile) İşçi Sigortalar Kurumu SSK’ya dönüştürüldü.

Emeklilik yaşı, Türkiye’de bir çok kez değişti. İlk kez 1950 yılında Adnan Menderes döneminde kadın ve erkek için 60 yaş olarak belirlendi. Ancak, 1955 yılında iktidara gelen Süleyman Demirel hükümeti yaş sınırını kadınlar için 55, erkekler için 60 olarak belirlenmesini sağladı. 

Üçüncü kez 1969 yılında Demirel yeniden iktidara geldiğinde emeklilik yaşını geriye çekti; kadınlar için 38, erkekler için 43 oldu. İşte bu dönem sosyal güvenlik açısından oldukça kötü bir başlangıç olmuştur. 

Uzun bir süre bu yaş sınırları uygulandı. 1986 yılında Turgut Özal döneminde emeklilik yaşı kadınlar için 55 erkekler için 60’a yükseltildi. Bu sosyal güvenlik ilkelerine dönüş açısından olumlu bir gelişme idi.

Ancak, siyasi tarihimize her şekilde damgasını vuran Süleyman Demirel 1992 yılında tekrar iktidara geldi ve eski kararını yeniden uyguladı; yaş kadınlar için 38 erkekler için 43’e çekildi. Aslında bu popülist politika sonucundan sosyal güvenlik sistemi her geçen gün kan kaybetti. Dünyada emeklilik yaşı 67 iken ülkemizde 38 yaşında emekli olundu. Bu durum nedeniyle aktif pasif oranı düştü, bütçe açıkları her geçen yıl arttı ve sürdürülemez hale geldi.

EYT lilerin haklı olarak dile getirdikleri ancak, sosyal güvenlik açısından yapılması gerekli olan YAŞ düzenlemesi kaçınılmaz idi. Çünkü böyle devam ederse bir süre sonra emekli aylığı bağlanamayacak duruma gelinmesi de mümkündü.

EYT NE ZAMAN DOĞDU?

İşte bu nedenle 8 Eylül 1999’da yürürlüğe konan 4447 sayılı yasa ile emekli olmak için aranan sigortalılık süresi (erkek için 25, kadın için 20 yıl) ve prim ödeme (5000 gün) şartlarının yanına bir de yaş şartı (kadın için 58, erkek için 60 yaş) getirildi. 

8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanların yeni şartlara intibakı sigortalılık süresine göre kademeli olarak sağlandı. 

Sonuç olarak, emekli olmak için üç şartın (sigortalılık süresi, prim ödeme ve yaş şartının) birlikte sağlanması aranmaya başladı. Bu nedenle de emeklilik için gerekli olan üç şartın aynı anda yerine gelmesi için süreler de uzatılmış oldu. Daha önceden 40 yaşında emekli olan bir kişi 44 yaşında emekli olur hale geldi. Bu süreç o tarihten bu yana kademeli geçiş ile sürdü.  EYT’ de yaşa takılanlar o tarihten beri konuşulan bir konu olmakla birlikte sorunun kaynağı daha önceki düzenlemelerde emeklilik yaşının erken olması ve emeklilik sisteminin de bu yükü taşımaması olmuştur.

ŞU ANDAKİ EMEKLİLİK ŞARTLARI NE OLDU?

İlk defa bu Kanuna göre sigortalı sayılanlara;

a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için prim gün sayısı şartı 7200 gün olarak uygulanır.

b) (a) bendinde belirtilen yaş şartı;

1) 1/1/2036 ilâ 31/12/2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61,

2) 1/1/2038 ilâ 31/12/2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,

3) 1/1/2040 ilâ 31/12/2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63,

4) 1/1/2042 ilâ 31/12/2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64,

5) 1/1/2044 ilâ 31/12/2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65,

6) 1/1/2046 ilâ 31/12/2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65,

7) 1/1/2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65,

olarak uygulanır. Ancak yaş hadlerinin uygulanmasında (a) bendinde belirtilen prim gün sayısı şartının doldurulduğu tarihte geçerli olan yaş hadleri esas alınır.

Sigortalılar, ikinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla da yaşlılık aylığından yararlanabilirler.

Bu durumda 2008 sonrası işe girenler bu şartlarla emekli olabileceğinden EYT ile ilgili yapılan çalışmalar sekteye uğramaktadır. Çünkü artık en erken 60 lı yaşlarda emeklilik varken, EYT ile 50 li yaşların başlarında bir emeklilik hakkı getirilmesi zor görünüyor.

Üstelik sorun sadece bu da olmayıp, sosyal güvenlik sisteminde sıklıkla değişiklik yapmanın gelecek nesillere olumsuz etkilerini de düşünmek zorundayız. Her ne kadar maç oynanırken kural değişmez denilse de bu kural değişeli tam 22 yıl olmuş, bir çok kişi de bundan etkilenmiştir. Bir başka deyimle bugüne kadar yapılamayan EYT nin maliyetinden ziyade öncekiler bakımından haksızlığa yol açacağı gibi 2008 sonrası işe girenler bakımından da haksızlığa yol açmaması gerekmektedir.

Avrupa ülkelerinde emeklilik yaşı 67 iken ülkemizde 55 yaşında emeklilik bile erken emeklilik olacaktır. Popülizm ile yapılacak bir düzenleme sosyal güvenlik sistemimizi daha da kötüye götürecektir. Bugün emeklilerimizin almış olduğu aylıkların düşük olduğunu hepimiz biliyoruz. Ancak 1992 yılında yapılan emeklilik yaşı düzenlemesi ile meydana gelen erozyon hala sürmektedir. 1999 yılındaki düzenleme yapılmamış olsaydı da bugün itibarıyla emekli aylığının direkt genel bütçeden bağlanması gerekirdi. Çünkü sosyal güvenlik açıkları bu kadar fazla ve genel bütçeden karşılanıyorsa, o durumda ne olurdu diye düşünmemiz de gerekiyor.

Aktif pasif oranı 2 olduğu ülkemizde 2 çalışanın 1 emekliyi karşılaması mümkün değilken bu oranının da düşmesi anlamına gelecek her türlü çalışmanın özenle yapılması ve yeni bir haksızlığa neden olmaması gerekmektedir.

Bu sebeplerle; Emeklilik yaşı ile yapılacak yeni bir düzenlemede, mutlaka maliyet hesabı yapılmalı, prim ödeme gün sayısı 7200 gün ve emeklilik yaşı da 55 yaşın altında olmamalıdır. Yani iki şart birlikte ele alınmalı ve bu şartlarda emeklilik hakkı verilmesi halinde eski düzenlemelerdeki sınırların altına da inilmemiş olacaktır.